HET TIJDSVERSCHIL

(reflecties bij The American Prints van Bert Keller)

Beste Bert,

Ik heb een rare vorm van jetlag aan je werk overgehouden. Jouw kunstwerk “The American Prints” roept verschrikkelijke maar ook schitterende dingen in mij wakker, een ware stroom van besef, connecties, ervaringen en gedachten! Al wekenlang ben ik die aan het ordenen. En nu op deze schrikkeldag (die één keer in de vier jaar toegevoegd wordt aan de maand februari, uitgezonderd elk 100e jaar) wil ik je wat ik nu over “The American Prints” heb geschreven toesturen.

ALWAYS ON TIME

Op 26 augustus 1976 bevond ik mij in een trein van Amtrack onderweg van San Antonio, Texas, voor een bijna drie dagen durende reis naar San Francisco, Californië. Samen met een vriendin reisde ik gedurende een periode van zes maanden door de Verenigde Staten van Amerika. Gerald Ford was nog president, Jimmy Carter liep zich al warm. De uitgestrektheid en de overmaat aan pure natuur overweldigden mij, meer nog dan de immensheid (en lelijkheid) van de steden.

De trein was al met een grote vertraging van maar liefst twee uur en veertig minuten vertrokken en stond nu ook al weer ruim een uur stil in het zinderend hete onbewoonde landschap van New Mexico. Een nieuwe locomotief zou naar ons onderweg zijn.

Door het gangpad kwam de zwarte conducteur aansloffen die met een zwaar zuidelijk accent de langzamerhand ontstane onrust over al het oponthoud probeerde te sussen.

“Are we still on time, sir?” vraagt een oudere dame.

“Thank the Lord, ma’am, we always on time!”

TOERISME

Als wij de herhalingen van het dagelijks leven willen ontvluchten dan gaan wij op reis. Het is vakantie wanneer wij in dat andere land, die andere ingevulde ruimte, niet hoeven werken en er puur en alleen voor onze ervaringen zijn.

De wereld is een verzameling bezienswaardigheden geworden. “Been there, seen it.” Niet alleen artefacten maar bovenal beelden vergezellen de reiziger op zijn terugreis. Dankzij het vliegtuig wordt de wereld ontsloten en begaanbaar. Van wereldontdekker veranderen wij in consument van de wereld. Zelfs oude beelden van de wereld worden verzamelobjecten want: zo wordt het nooit meer.

We graven niet alleen steeds oudere schedels op, we willen ook weten wat de vroegere bezitter ervan gezien heeft. Geraamtes worden reconstructies. Ons collectief geheugen brengen wij schilfer voor schilfer tot alomvattend wereldbeeld bijeen.

Weet je, Bert, natuurlijk reis ik nog af en toe, maar eigenlijk hoeft dat niet meer. De wereld wordt dag en nacht mijn kamer ingeslingerd met de snelheid van tv en internet, zelfs wat ik voorheen alleen maar lezen kon, wordt mij nu Oscar-winnend ingeprent.

GEKOCHT AMERIKA

Jouw “American Prints” zijn geen verslag van een daadwerkelijk door jou ondernomen reis. Jij bent niet de maker van de foto’s (dia’s) maar de bewerker van die foto’s. Jouw reis ging naar rommelmarkten, op zoek naar verdwijnende beelden, en vervolgens van je woning naar je atelier. Toch zijn de ontstane beelden jouw beelden. Dan moeten ze het verslag zijn van een “State of Mind” en daarmee een statement over de vergankelijkheid van tijd.

Wat mij benauwt aan de wereld die jouw “American Prints” in kaart brengen, is dat alle zuurstof eraan onttrokken is. Wat kleur had, heb je vergrijsd, ontaard tot doods hemellichaam. Tot een wereld van louter dingen.

Wanneer wij reizen is de horizon een steeds verschuivende grens, aan het einde van ons blikveld. Maar hier staat alles stil, het water van Niagara Falls, fonteinen, dansende indianen, wandelende touristen, alles kleur je om tot dood ding, tot maanstof gestolde tijd. Je bent een surrealist: deze wereld is niet langer de aarde maar een dood hemellichaam. We kijken naar tijd, maar niet naar tegenwoordige, tikkende tijd maar naar gestolde tijd. Jack Kerouac’s ”On the road” is geschreven en geen bereisbare highway meer, maar een boek. Dat is wat jij ons laat weten.

HOME SWEET HOME

Vanmiddag, deze 29e februari, blijf ik thuis want dan zendt de NPS een concert uit van John Adams: “On the Transmigration of Souls”. Een memorial voor de gestorvenen van 11 september 2001. Een zeer dramatisch werk waarin hij veel met straatgeluiden en flarden tekst werkt. Een tekst in de compositie van Adams luidt: “Windows on the World”, over de aanslag die de skyline en de ansichtkaarten van New York ingrijpend heeft veranderd. Iets heel belangrijks (al die mensen) is er niet meer en dat maakt dit werk zeer ontroerend inleefbaar.

Dat geldt voor jouw werk ook Bert, de zielen zijn zo vertrokken uit jouw beelden dat je ze mist.

Nog 20 dagen en ik wordt 58 jaar oud. Gelukkig schijnt de zon zeer levendig mijn kamer binnen en hipt er een vogel op mijn dakterras rond. Ik ga mij een American Bourbon Whiskey inschenken. Dat verzacht jetlag snel en verwarmt de botten.

Hartelijke groet, Willem Mudde.

(Deze tekst is een bewerking van de bijdrage van Willem Mudde die is opgenomen in de uitgave van The American Prints.)